|
||||
|
Çeviri:
(2004 IRAK GEÇİŞ ANAYASASI)
IRAK DEVLETİ GEÇİŞ DÖNEMİ YÖNETİM KANUNU*
Çev. Yrd.Doç.Dr. Ayhan CEYLAN**
GİRİŞ
Geçmiş istibdat yönetiminin gaspettiği özgürlüğünü geri almaya çalışan Irak halkı, şiddet ve baskının her türlüsünü ve özellikle bir yönetim tarzı olarak kullanılmasını reddederek, hukuk kurallarınca yönetilen özgür bir halk olarak kalmaya karar vermiştir.
Irak halkı, milletler arasındaki meşrû konumunu yeniden kazanmaya çalışarak, aynı zamanda kardeşlik ve yardımlaşma ruhuyla vatanının birliğini korumaya gayret ederek, yeni Irak’ın geleceğini tasarlamak amacıyla, grupçuluk ve ırkçılık siyaset ve uygulamalarının izlerini gidermeyi ve geçiş dönemi sorunlarının üstesinden gelmeyi hedefleyen bir işleyiş biçimi yerleştirmeyi amaçlayarak; özellikle Birleşmiş Milletler’in kurucularından biri olarak, bugün uluslararası hukuka olan saygısını ifade eder.
Bu kanun, geçiş döneminden, tam demokrasiyi hedefleyen dâimi meşrû bir anayasanın egemenliği altında çalışan seçilmiş bir hükümetin kurulmasına kadar olan sürede Irak’ın işlerini yürütebilmek amacıyla kabul edilmiştir.
BİRİNCİ BÖLÜM
Temel İlkeler
Madde 1- A-Bu kanun, “Irak Devleti Geçiş Dönemi Yönetim Kanunu” olarak isimlendirilir. Kanun metninde geçen, “bu kanun” ibaresiyle “Irak Devleti Geçiş Dönemi Yönetim Kanunu” kastedilir.
B-Bu kanunda erkek için işaret edilenler kadını da kapsayıcı niteliktedir.
C-Bu kanunun girişi, onun ayrılmaz bir parçası olarak kabul edilir.
Madde 2- A-“Geçiş Dönemi” ibaresiyle, 30 Haziran 2004’ten başlayıp bu kanun hükümlerince düzenlenen dâimi bir anayasa gereğince seçilen Irak hükümetinin oluşturulmasına kadar olan dönem kastedilir. Bu kanunun 61. maddesinin uygulanması durumu dışında, bu dönemin son süresi 31 Aralık 2005’tir.
B-Geçiş dönemi iki safhadan oluşur:
1-İlk aşama, 30 Haziran 2004’te iktidarı üstlenen tam egemen Geçici Irak hükümetinin kurulmasıyla başlar. Bu hükümet, Yönetim Meclisi ve Geçici Koalisyon Otoritesi’nin Irak toplumunun kesimleriyle gerçekleştirecekleri geniş çaplı istişare yöntemiyle oluşturulacaktır. Bu konuda, Birleşmiş Milletler’le de istişare yapılabilecektir. Bu hükümet iktidarını; bu kanun, kanundaki ilkeler, kanunda belirlenen temel haklar ve bu kanunun ayrılmaz bir parçası olan; üzerinde ittifak edilmiş ve geçici dönemin başlangıcından önce yayınlanan ekler uyarınca kullanacaktır.
2-İkinci aşama, bu kanunda düzenlendiği gibi, mümkün olduğunca 31 Aralık 2004 tarihine kadar yapılacak ve her halde 31 Ocak 2005 tarihini geçmeyecek Milli Meclis seçimlerinin gerçekleştirilmesinden sonra oluşacak Geçici Irak hükümetinin kurulmasından sonra başlar. İkinci aşama, dâimi anayasaya göre Irak Hükümeti kurulduğunda sona erer.
Madde 3- A-Bu kanun, ülkede en üstün kanun olarak kabul edilir. Tüm Irak’ta, istisnasız herkesi bağlayıcı niteliktedir. Bu kanun, ancak Milli Meclis üyelerinin dörtte üç çoğunluğu ve Başkanlık Meclisinin ittifakıyla değiştirilebilir. Aynı şekilde, ikinci bölümde zikredilen Irak halkının haklarından herhangi bir şekilde eksiltme yapılması, geçiş döneminin bu kanunda belirtilen sürelerin daha sonrasına uzatılması, yeni Meclis seçimlerinin yapılmasının ertelenmesi, bölge ve vilayetlerin yetkilerinin azaltılması, İslam’ı, diğer dinleri ve toplulukları ve de dini törenlerini etkileyecek herhangi bir değişiklik bu kanunda yapılamaz.
B-Bu kanuna aykırı herhangi bir hukuki düzenleme geçersiz sayılır.
C-Bu kanunun yürürlüğü, dâimi anayasa gereği seçilmiş hükümetin kurulmasıyla sona erer.
Madde 4- Irak’ta yönetim şekli, cumhuriyetçi, federal, demokratik ve çoğulcudur. Yetkiler, federal hükümet, bölgesel hükümetler, vilayetler, belediyeler ve mahalli idareler arasında paylaşılmıştır. Federal sistem; coğrafi ve tarihi gerçeklere ve kuvvetler arasında ayrılık esasına dayanır. Soy, ırk, etnik köken, milliyet ve mezhep temeline dayanmaz.
Madde 5- Irak silahlı kuvvetleri, bu kanunun 3. ve 5. bölümlerinde belirtildiği üzere, geçici Irak hükümetinin sivil egemenliğine bağlıdır.
Madde 6- Geçici Irak hükümeti, geçmiş yönetim tarafından gerçekleştirilen ve siyasi, ırkî ve ait olunan topluluk nedeniyle; ülkeden zorla kovma, vatandaşlıktan çıkarma, menkul ve gayrımenkul mallara el koyma ve kamu görevinden zorla çıkarma sonucu doğuran ezici hareketlerin izlerini gidermek için etkili adımlar atar.
Madde 7- A-İslam, resmî devlet dinidir.Yasamanın bir kaynağı olarak kabul edilir. Geçici dönem boyunca, İslam’ın üzerinde icmâ olan değişmezlerine, demokratik ilkelere ve bu kanunun ikinci bölümünde geçen haklara aykırı kanun çıkarılamaz. Bu kanun, Irak halkının çoğunluğunun İslamî kimliğine saygı gösterir. İnanç hürriyeti ve dini uygulamalarda tüm fertlerin dini haklarının tamamını garanti eder.
B-Irak, farklı etnik yapılardan oluşan bir ülkedir. Oradaki Arap halkı, Arap milletinin ayrılmaz bir parçasıdır.
Madde 8- Devletin bayrağı, milli marşı ve amblemi kanunla belirlenir.
Madde 9- Arapça ve Kürtçe, Irak’ın resmi dilleridir. Iraklılar’ın nesillerinin; Türkmence, Süryanice ve Ermenice ana dillerinde, eğitimin gereklerine uygun olarak öğretim hakkı devlet öğretim kurumlarında veya diğer herhangi bir dilde ise özel eğitim kurumlarında gerçekleştirilmek üzere garanti edilmiştir. “Resmi dil” teriminin kapsamı ve bu madde hükmünün tatbik keyfiyeti;
1-Resmi gazetenin(el-Vekâiu’l-Irakıyye) iki dilde yayınlanması,
2-Milli Meclis, Bakanlar Kurulu, mahkemeler ve resmi konferanslar gibi resmi alanlarda; konuşma, hitap etme ve dile getirmenin iki dilden herhangi birisiyle yapılması,
3-Resmi belge ve yazışmaların iki dilde kabulü ve yayınlanması,
4-Eğitimin gereklerine uygun olarak iki dilde okulların açılması,
5-Banknotlar, pasaportlar ve pullar gibi eşitlik ilkesinin gerekli kıldığı diğer alanlarda iki dil kullanılması,
6-Kürdistan bölgesinde, federal teşkilat ve kurumlarda iki dil kullanılması,
hususlarını içeren kanunla belirlenir.
İKİNCİ BÖLÜM
Temel Haklar
Madde 10- Irak halkının egemen ve özgür iradesinin ifadesi olarak, onun temsilcileri, Irak devletinin hükümet yapısını oluşturacaklardır. Geçici Irak hükümeti, bölgesel hükümetler, vilayetler, belediyeler ve mahalli idareler, bu bölümde zikredilen Irak halkının haklarına saygı göstereceklerdir.
Madde 11- A-Irak vatandaşlığı taşıyan herkes Irak vatandaşı kabul edilir. Vatandaşa, bu kanunda düzenlenen tüm hak ve yükümlülükler verilir. Devlet ve vatanla bağlantıda vatandaşlık esastır.
B-Vatandaşlığa geçen kişinin, vatandaşlığa kabul talebinde verdiği ve ona istinaden vatandaşlık aldığı bilgilerin aslının yalan olduğunun yargılamada ortaya çıkması durumu hariç, Iraklılar, Irak vatandaşlığından çıkarılamaz ve ülkeden sürülemez.
C-Iraklılar birden fazla vatandaşlık taşıma hakkına sahiptir. Başka bir vatandaşlık kazanılması sebebiyle Irak vatandaşlığı düşürülen Iraklılar, Iraklı sayılır.
D-Siyasi, dini, etnik veya ait olduğu topluluk sebebiyle Irak vatandaşlığından çıkarılanlar, onu geri alma hakkına sahiptir.
E-Feshedilen Devrim Komuta Meclisi’nin 1980 yılına ait 666 sayılı kararı ilga edilmiştir. Bu karar gereğince kendisinden Irak vatandaşlığı düşürülen herkes, Iraklı’dır.
F-Milli Meclis, vatandaşlık, vatandaşlığa kabul ve bu kanun hükümleriyle uyumlu özel kanunlar yayınlar.
G-Vatandaşlıkla ilgili hükümlerin uygulanmasından kaynaklanan uyuşmazlıkların hepsine mahkemeler bakar.
Madde 12- Iraklılar, cinsiyet, düşünce, inanç, ırk, din, mezhep veya soy ayırımı olmaksızın tüm olarak haklarında eşittirler. Iraklılar, kanun önünde eşittirler. Irak vatandaşına karşı, cinsiyet, ırk, diyanet veya soy esasına dayanan bir ayırım yapılamaz. Kişisel güvenlik, hayat ve hürriyet hakları vardır. Herhangi bir kimse, kanuni uygulamalar dışında hayat veya özgürlüğünden mahrum edilemez. Herkes yargı önünde eşittir.
Madde 13- A-Genel ve özel hürriyetler korunmuştur.
B-İfade hürriyeti hakkı korunmuştur.
C-Barışçı toplantı hakkı ve derneklere üyelik hakkı güvence altındadır. Aynı şekilde, sendikalar ve siyasi partiler kurma hürriyeti ve kanuna uygun olarak katılma hakkı teminat altındadır.
D-Iraklılar, tüm Irak bölgesinde yer değiştirme hakkına sahiptir. Aynı şekilde, Irak dışına yolculuk ve geri dönme hakkına sahiptir.
E-Iraklılar, gösteri ve kanuna uygun barışçı grev hakkına sahiptir.
F-Iraklılar, düşünce, vicdan, dini inanç ve dini törenlerini yerine getirme hürriyetine ve o konuda zorlanmama hakkına sahiptir.
G-Kölelik, köle ticareti, zorla çalıştırma ve zorunlu hizmet(zorunlu ve ücretsiz iş) yasaklanmıştır.
H-Iraklılar, özel hayatın gizliliği hakkına sahiptir.
Madde 14- Her fert, güvenlik, öğretim, sağlıklı bakım ve sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Irak devleti ve onun hükümet birimleri, bölgeler, vilayetler, belediyeler ve mahalli idareler de dahil olmak üzere, diğer hayati ihtiyaçlarını gözönüne alarak kaynaklarıyla sınırlı olmak üzere, halka, refah ve iş fırsatları sağlamaya çalışırlar.
Madde 15- A-Orada bu konuda düzenleme olmadıkça, medeni kanun hükümlerinden herhangi birisi makable şamil olamaz. İşlendiği sırada yürürlükte olan bir kanunda yer almadıkça suç ve ceza yüklenemez.
B-Yalan yere yemin etmenin cezâi sorumluluğunu bilen bir kişinin, yemin ederek verdiği bilgilere dayanarak hakim veya sorgu hakimi tarafından yürürlükteki kanuna göre verilmiş teftiş izni olmadıkça; polis, müfettiş veya gerek federal hükümet, gerekse bölgelere, vilayetlere, belediyelere veya mahalli idarelere bağlı diğer hükümet otoriteleri tarafından özel meskenlere dokunulamaz. Oldukça zorunlu durumlarda, yetkili mahkeme tarafından kararlaştırıldığı şekilde, izinsiz teftiş yapılabilir. Ancak, bu zorunlu şartlar yorumu geniş tutulamaz. İzinsiz yapılan teftişin, geçerli olduğu ve iyi niyetle gerçekleştirildiği inancı dolayısıyla mahkeme tarafından kanuna uygunluğu kararlaştırılmadıkça; oldukça zorunlu şartların olmadığı izinsiz teftiş uygulamasında, teftiş sırasında farkına varılan cinayet suçu ile ilgili deliller ve karineler kabul edilemez.
C-Kişi kanuna aykırı olarak alıkonulamaz ve tutuklanamaz. Siyasi ve dini inançları sebebiyle alıkonulamaz.
D-Herkes için, gerek hukuki gerekse cezai yargılamada, tarafsız ve bağımsız bir mahkemede adil ve aleni yargılama garanti edilmiştir. Sanık yargılama ve onun hukuki temelleri konusunda geciktirilmeksizin bilgilendirilmelidir.
E-Sanık, kanun uyarınca suçluluğu sabit oluncaya kadar masumdur. Aynı şekilde, dirayetli bağımsız bir avukatı vekil kılma, sessizliğini sürdürme, herhangi bir sebeple beyanatta bulunmaya zorlanmama, savunma hazırlığına katılma, şahitler çağırma ve ifadelerinin alınmasını hakimden talep etme hakkına sahiptir. Kişiye tutuklandığı sırada bu hakları bildirilir.
F-Adil, hızlı ve aleni yargılanma hakkı garanti edilmiştir.
G-Yakalanma veya tutuklanma suretiyle hürriyetinden mahrum kalan herkes, gözaltı veya tutuklanmasının kanuniliğine, şayet bu uygulamalar kanuna aykırı ise serbest bırakılmasının emredilmesine gecikmeksizin karar verilmesini mahkemeden talep hakkına sahiptir.
H-Sanık, beraat ettikten sonra aynı suçlama ile tekrar yargılanamaz.
I-Siviller askeri mahkeme önünde yargılanamaz. Özel veya istisnâi mahkemeler kurulamaz.
J-Bedeni ve rûhi her halde, işkence, bütün şekilleriyle yasaklanmıştır. Aynı şekilde, insanlık dışı ve aşağılayıcı kötü muamele yasaktır. Zorla, işkenceyle, herhangi bir tehditle veya benzeri diğer herhangi bir uygulama yoluyla alınan itiraf mahkemede delil olarak kabul edilemez.
Madde 16- A-Kamu mallarına dokunulamaz. Her vatandaş onları korumak zorundadır.
B-Özel mülkiyet korunmuştur. Kanuni sınırlamalar hariç, kimse mülkünde tasarruftan alıkonulamaz. Kişi ancak; kanunda belirlenen durumlarda kamu yararı amacıyla, orada düzenlendiği şekliyle ve adil ve hızlı bir tazminat ödenmesi şartıyla mülkünden çıkarılabilir.
C-Irak vatandaşları, sınırlama olmaksızın tüm Irak’ta, tam ve şartsız mülkiyet hakkına sahiptir.
Madde 17- Kanun uyarınca çıkarılmış bir ruhsat olmadıkça, silah sahipliği, taşınması, satılması veya satın alınması yasaklanmıştır.
Madde 18- Vergi ve resim ancak kanunla konur.
Madde 19- Yürürlükte olan bir kanun gereğince sığınma hakkı verilen siyasi sığınmacılar teslim edilemez. Kaçtığı ülkeye zorla iade edilemez.
Madde 20- A-Seçim kanununda düzenlenen şartları sağlayan her Iraklı, kendisini seçimlerde aday gösterebilir ve hür, açık, adil, rekabete dayanan periyodik seçimlerde oyunu gizlice ifade edebilir.
B-Seçimlerdeki oylama dolayısıyla herhangi bir Iraklı’ya karşı; cinsiyet, din, mezhep, ırk, inanç, kavmiyet, dil, servet veya okuma ve yazma bilgisine dayanan bir ayrımcılık yapılamaz.
Madde 21- Geçici Irak hükümeti, bölge hükümetleri ve idareleri, vilayetler, belediyeler veya mahalli idareler, Irak halkının, gerek uluslararası sivil toplum kuruluşlarıyla yardımlaşma şeklinde, gerekse de diğer herhangi bir şekilde sivil toplum örgütlerini geliştirme hakkına karışamaz.
Madde 22- İster federal hükümette isterse bölge hükümetleri, vilayet, belediye veya mahalli idarelerdeki bir devlet görevlisi, görevini yerine getirirken, bir şahıs veya topluluğu, bu kanun veya yürürlükte olan diğer Irak kanunlarında güvencede olan haklarından mahrum ederse, bu şahıs veya cemaat, görevliye karşı, mahrumiyet sebebiyle uğranılan zarardan dolayı tazminat, hakkın tespiti ve diğer herhangi bir hukuki vesileyle dava açabilir. Ancak, mahkeme, görevlinin eylemini gerçekleştirirken; kanuna uygun olduğu inancıyla kabul edilebilir derecede iyi niyetli davranmış olduğuna karar veririse, görevlinin tazminat ödemesi gerekmez.
Madde 23- Yukarıda ismi geçen hakların sayılması, onların, Irak halkının yararlanacağı yegane haklar olduğu şeklinde yorumlanamaz. Irak halkı, uluslararası antlaşma ve ittifaklarda, onun dışında, Irak’ın imzaladığı veya katıldığı hukuk belgelerinde veya uluslararası hukuk uyarınca bağlı olduğu kabul edilen metinler kapsamında, insanlık onuruna sahip hür bir halkın layık olduğu tüm haklardan yararlanır. Irak’ta bulunan Iraklı olmayanlar, vatandaş olmamalarının dikkate alınma konumuyla çelişmeyen tüm insan haklarından yararlanırlar.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Geçici Irak Hükümeti
Madde 24- A-Bu kanunda federal hükümet olarak da işaret edilen Geçici Irak Hükümeti; Milli Meclis, Başkanlık Meclisi, başbakanın da yer aldığı Bakanlar Kurulu ve Yargı Kuvveti’nden oluşur.
B-Yasama, yürütme ve yargı kuvvetleri ayrıdır ve biri diğerinden bağımsızdır.
C-Geçici Irak hükümetindeki herhangi bir görevli veya sorumlu, görevini ifa esnasında işlediği suç niteliğindeki bir eylemden dolayı dokunulmazlıktan yararlanamaz.
Madde 25- Geçici Irak hükümeti münhasıran aşağıdaki işlerde yetkilidir:
A-Diplomatik temsil ve dış politikanın belirlenmesi, uluslararası antlaşma ve ittifaklarla ilgili görüşmeler yapılması ve onların imzalanması ve onaylanması, ekonomik, dış ticaret ve borç alım politikalarının belirlenmesi,
B-Ülkenin savunması ve sınırlarının güvenliğini korumak ve garantiye almak amacıyla, silahlı kuvvetler oluşturma ve sürdürme de dahil olmak üzere, milli güvenlik politikaları konması ve uygulanması,
C-Mâlî politikanın belirlenmesi, para basımı, gümrüklerin düzenlenmesi, Irak’ta bölge ve vilayet sınırları boyunca ticari politikanın düzenlenmesi, devletin genel bütçesinin konması, para politikasının belirlenmesi ve merkez bankası kurulması ve yönetilmesi.
D-Ölçü ve tartı işlerinin düzenlenmesi ve genel ücret politikasının belirlenmesi,
E-Tabii kaynakların, Irak’ta bu kaynaklara sahip bölge ve vilayetlerdeki hükümetler ve idarelerle istişare edilmek suretiyle yönetimi. Bu kaynaklardan sağlanan gelirlerin genel bütçe yoluyla; adil bir şekilde, ülkenin tüm kesimlerinde nüfus dağılımıyla uyumlu olarak, geçmiş yönetim tarafından taraf tutulması suretiyle ondan mahrum bırakılan bölgelerin durumunu gözönüne alarak, olumlu bir şekilde onların sorunlarının üstesinden gelmeye çalışarak, ülkenin değişik bölgelerindeki ihtiyaca ve gelişme derecesine göre dağıtılması,
F-Irak vatandaşlığı, göç ve sığınma işlerinin düzenlenmesi,
G-İletişim politikasının düzenlenmesi.
Madde 26- A-Bu kanun aksini düzenlemedikçe ve Irak geçici hükümeti bu kanun uyarınca onları tâdil ve ilgâ etmedikçe, 30 Haziran 2004’te Irak’ta yürürlükte olan kanunlar geçerli olmaya devam edecektir.
B-Federal Yasama Otoritesi tarafından gerçekleştirilen yasama işlemleri, bu kanunun 54/B maddesindeki düzenleme istisna olmak üzere, bir çelişme halinde, diğer herhangi bir yasama otoritesi tarafından gerçekleştirilen yasama işlemlerinden üstündür.
C-Geçici Koalisyon Otoritesi tarafından, uluslararası hukuka dayanan otoritesince çıkarılan kanunlar, tüzükler, emirler ve talimatlar, usulünce çıkarılan ve kanun kuvvetinde kabul edilen bir yasama işlemiyle tâdil ve ilgâ edilmedikçe yürürlükte kalır.
Madde 27- A-Irak silahlı kuvvetleri, aktif birlikler ve yedek birliklerden oluşur. Bu kuvvetlerin amacı, Irak’ın savunmasıdır.
B-Geçici Irak hükümetinin liderlik otoritesine doğrudan bağlı olmayan silahlı ve milis kuvvetler, ancak federal kanunla oluşturulabilir.
C-Irak silahlı kuvvetleri ve mensupları, savunma bakanlığı veya ona bağlı daire ve kuruluşlarda çalışan askerler de dahil olmak üzere; seçimlerde siyasi merkezleri doldurmak için aday olamazlar, adaylar lehine seçim kampanyası yapamazlar ve de savunma bakanlığı tüzüklerinde yasaklanan benzeri diğer eylemlere katılamazlar. Adı geçen şahısların faaliyetlerindeki bu yasaklılık, kişisel veya görevli olarak gerçekleştirebilecekleri faaliyetleri de kapsar. Bu madde, bu kişilerin seçimlerde oy kullanma hakkını engellemez.
D-Irak İstihbarat Dairesi, bilgi toplar, milli güvenliğe yönelik tehditleri belirler ve Irak hükümetine görüş sunar. Bu daire, sivil yönetimin otoritesi altındadır. Yasama heyetinin denetimine tabidir. Kanuna ve insan haklarının bilinen ilkelerine uygun olarak çalışır.
E-Geçici Irak hükümeti, uluslararası yükümlülüklerine riayet eder. Özellikle, nükleer, kimyasal ve biyolojik silahların yayılması, geliştirilmesi, üretilmesi ve kullanılmasının yasaklanması ve onların geliştirilmesi, endüstri haline getirilmesi, üretilmesi ve kullanılmasıyla ilgili aletlerin, maddelerin, teknolojinin ve biraraya getirici sistemlerin yasaklanmasıyla ilgili yükümlülüklerini yerine getirir.
Madde 28- A-Milli Meclis üyeleri, Başkanlık Meclisi, Başbakan ve Bakanlar Kurulu ve mahkemelerdeki hakimler hükümet içinde veya dışında diğer herhangi bir göreve tayin edilemezler. Başkanlık Meclisi veya Bakanlar Kurulunda olan Milli Meclis üyeliği, Milli Meclis üyeliğinden bağımsız olarak kabul edilir.
B-Herhangi bir şekilde, silahlı kuvvetler mensupları, silahlı kuvvetlerdeki görevlerinden istifa veya emekliye ayrılmaları üzerinden 18 ay geçmedikçe, Milli Meclis üyesi, bakan, başbakan veya Başkanlık Meclisi üyesi olamazlar.
Madde 29- Geçici Irak hükümeti, 2. maddenin B/1 fıkrası gereği tam otoriteyi üstlendiğinde, geçici koalisyon otoritesi feshedilir ve yürütme meclisinin görevi sona erer.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Geçici Yasama Kuvveti
Madde 30- A-Irak devleti, geçici dönem boyunca Milli Meclis adıyla bilinen bir yasama kuvvetine sahiptir. Bu meclisin başlıca görevi, yasama yapma ve yürütme kuvvetinin çalışmalarını denetlemedir.
B-Kanunlar Irak halkı adına yayınlanır. Kanunlar, tüzükler ve onlarla ilgili talimatlar resmi gazetede yayınlanır ve aksi düzenlenmedikçe, yayınlanma tarihinden itibaren yürürlüğe girerler.
C-Milli Meclis, seçim kanunu ve siyasi partiler kanununa uygun olarak seçilir. Seçim kanunu, kadınlar için, Milli Meclis üyelerinin dörtte birinden az olmayan bir temsil oranı ve Türkmenler, Keldaniler ve Asuriler ve diğer tüm Irak toplum kesimleri için adil bir temsil gerçekleştirmeyi hedefler.
D-Milli Meclis seçimleri, mümkün olduğunca 31 Aralık 2004 öncesinde veya her halde 31 Ocak 2005 tarihini geçmeyecek şekilde gerçekleştirilecektir.
Madde 31- A-Milli Meclis 275 üyeden oluşur. İstifa, görevden alma veya vefat halinde üyelerinin yerine yenisini koyacak yasa çıkarır.
B-Milli Meclis adayının aşağıdaki şartları taşıması gerekir:
1-Iraklı ve 30 yaşından az olmamak,
2-Kanun kurallarının istisnası dışında, feshedilen Baas Partisi’nin üyesi veya daha üst bir derecede mensubu olmamak,
3-Feshedilen Baas Partisi’ne geçmişte üye derecesinde mensup olduğunda, aday olmadan önce, Baas Partisi ile geçmiş tüm irtibatını kestiğine ilişkin aklanma belgesi imzalaması ve Baas Partisi örgütü ile ilişkisi ve irtibatı olmadığına dair yemin etmesi gerekir. Ancak, bu konuda yalan söylediği veya hile yaptığı mahkemede sabit olursa, Milli Meclis koltuğunu kaybeder.
4-Geçmiş baskıcı teşkilatların mensubu bulunmamak veya vatandaşlara eziyet edilmesine katılan veya katkıda bulunan biri olmamak,
5-Kamu malı ve ülke aleyhine gayrımeşru bir şekilde zenginleşmiş olmamak,
6-Onur kırıcı bir suçla mahkum olmamak ve iyi halle tanınmış olmak,
7-En az lise veya ona denk bir öğretim diploması taşımak,
8-Adaylığı sırasında silahlı kuvvetlere mensup olmamak.
Madde 32- A-Milli Meclis kendisi için içtüzük çıkarır. İçtüzüğe göre şartlar aksini gerektirmedikçe oturumlarını aleni yapar. İlk oturuma yaşça en büyük Meclis üyesi başkanlık eder.
B-Milli Meclis, üyeleri arasından başkan ve iki başkanvekili seçer. Bu makam için yapılan oylamada en çok oyu alan kişi Milli Meclis başkanı olur. Oylamada, başkana en yakın oyu alan birinci başkanvekili, ona en yakın oyu alan da ikinci başkanvekili olur. Başkan sorunu sadece oylamaya sunar, doğrudan sorunun konuşulmasından önce oturum başkanlığından geçici olarak ayrılmadıkça, kendisi müzakereye katılamaz.
C-Bir kanun tasarısı Milli Meclisin normal oturumunda iki kere okunmadıkça oylanamaz. Bu iki okuma arasında en az iki gün olması gerekir. Kanun tasarısı, oturum çalışma gündemine alındıktan sonra dört gün geçmedikçe oylanamaz.
Madde 33- A-Milli Meclis toplantıları alenidir. Toplantı tutanakları kaydedilir ve yayınlanır. Milli Meclis üyelerinin her birinin oylaması kaydedilir ve ilan olunur. Milli Meclis, bu kanunda aksi düzenlenmedikçe, basit çoğunlukla karar alır.
B-Milli Meclis, bütçe kanun tasarısı da dahil olmak üzere, bakanlar kurulu tarafından teklif edilen kanun tasarılarını ele alır.
C-Bakanlar Kurulu, genel bütçe tasarısını tek başına sunar. Milli Meclis, bütçe bölümleri arasında aktarma yapabilir, toplam genel bütçe miktarını azaltabilir. Milli Meclis, gerektiğinde bakanlar kuruluna, toplam gider miktarının artırılmasını önerebilir.
D-Milli Meclis üyeleri, Meclis’in koyduğu içtüzük uyarınca, kanun teklifi sunma hakkına sahiptir.
E-Başkanlık Meclisinin talebi ve Mili Meclis’in onayı olmadıkça, Irak silahlı kuvvetleri, bir dış saldırıya karşı savunma amacıyla da olsa, Irak dışına gönderilemez.
F-Milli Meclis, uluslararası antlaşma ve ittifakları onaylamaya tek başına yetkilidir.
G-Milli Meclis ve onun komisyonları tarafından gerçekleştirilen denetim faaliyeti, Başkanlık Meclisi üyeleri, Bakanlar Kurulu ve başbakandan yürütme kuvvetindeki daha düşük bir yetkiliye kadar, yürütmenin görevlileri hakkında gensoru verme hakkını içerir. Bu hak, soruşturma, bilgi isteme ve şahısların huzura getirilmesi için emirler verilmesini de kapsar.
Madde 34- Milli Meclis üyesi, Meclis toplantıları esnasında yapmış olduğu açıklamalarda dokunulmazlık hakkından yararlanır. Bu konuyla ilgili, üye hakkında mahkemede dava açılamaz. Üye, bir suçla itham olunup Milli Meclis tarafından dokunulmazlığının kaldırılmasına onay verilmedikçe veya bir cinayet suçundan suç üstü yakalanmadıkça Milli Meclis toplantıları süresince tutuklanamaz.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Geçici Yürütme Kuvveti
Madde 35- Geçici dönemde yürütme kuvveti; Başkanlık Meclisi, Bakanlar Kurulu ve ona başkanlık eden başbakandan oluşur.
Madde 36- A-Milli Meclis, devlet başkanı ve onun iki vekilini seçer. Bunlar, görevi; Irak’ın egemenliğini temsil etmek ve ülkenin önemli meselelerine nezaret etmek olan Başkanlık Meclisini oluştururlar. Başkanlık Meclisinin seçimi, tek liste halinde ve üyelerin üçte iki çoğunluğuyla gerçekleşir. Milli Meclis, Başkanlık Meclisi üyelerinden birini, üyelerinin dörtte üç çoğunluğuyla, yetersizlik veya dürüst olmama nedeniyle görevden alma yetkisine sahiptir. Başkanlık Meclisinde bir yerin boşalması halinde, Milli Meclis, üyelerinin üçte ikisinin oyuyla boş mevkii dolduran seçimi yapar.
B-Başkanlık Meclisi üyeleri, aşağıda belirtilen özellikler de gözetilerek, Milli Meclis üyeleriyle aynı özel şartları taşırlar:
1-En az kırk yaşında olmak,
2-Saygın, dürüst ve doğruluk sahibi olmak,
3-Feshedilen Baas Partisinin bir üyesi olunmuş ise, bu partinin ortadan kalkmasından en az on yıl önce partiden ayrılmış olmak,
4-1991 eyleminin ve Enfâl’in bastırılmasına katılmamak ve Irak halkının hakkına karşı suç işlememiş olmak.
C-Başkanlık meclisi kararlarını ittifakla alır. Üyeler, birbirlerine vekalet edemezler.
Madde 37- Başkanlık Meclisi, Milli Meclis tarafından kabul edilen bir yasama işlemini, Milli Meclis başkanı tarafından karara bağlandığının Başkanlık Meclisine bildirilmesinden itibaren 15 gün içinde iptal edebilme hakkına sahiptir. İptal olma durumunda, yasama işlemi, üçte iki çoğunlukla, onu tekrar kararlaştırabilme hakkına sahip olan Milli Meclise iade edilir ve 30 günü geçmeyen süre boyunca iptal edilemez.
Madde 38- A-Başkanlık Meclisi, oybirliği ile başbakanı ve başbakanın tavsiyesi üzerine bakanlar kurulunu belirler. Bundan sonra, Başbakan ve Bakanlar Kurulu, bir hükümet olarak çalışmalarına başlamadan önce, Milli Meclisin mutlak çoğunluğunun güvenoyunu elde etmeye çalışır. Başkanlık Meclisinin, iki hafta içinde, oybirliğiyle başbakanlık makamı adayını belirlemesi gerekir. Bunu başaramaması halinde, başbakanı tespit sorumluluğu Milli Meclise ait olur. Bu durumda, Milli Meclisin bu tespiti üçte iki çoğunluğuyla kabul etmesi gerekir. Başbakan, 1 ay içerisinde Bakanlar Kurulu adaylarını belirleyemez ise, Başkanlık Meclisi, başka birini başbakan atar.
B-Makamı üstlendiği sırada yaşının 35’ten az olmaması şartı dışında, Başbakan, Başkanlık Meclisi üyelerinin sahip olması gereken şartların aynısını taşır.
Madde 39- A-Bakanlar Kurulu, Başkanlık Meclisinin onayı ile, uluslararası antlaşma ve ittifaklar yapılmasını görüşmek amacıyla temsilciler atar. Başkanlık Meclisi, bu antlaşma ve ittifaklara onay vermek üzere Milli Meclis tarafından kanun çıkarılmasını önerir.
B-Başkanlık Meclisi, sadece tören ve protokol amaçlarına yönelik olarak Irak silahlı kuvvetlerine başkomutanlık görevi yapar. Başkanlık Meclisi komuta yetkisine sahip olmayıp; bilgilenme, sorup öğrenme ve görüş belirtme hakkına sahiptir. Askeri işlerde fiili otorite, uygulamada, başbakandan, savunma bakanına ve Irak silahlı kuvvetlerine doğru bir silsile halinde uzanır.
C-Başkanlık Meclisi, altıncı bölümde genişçe açıklandığı üzere, Yüksek Yargı Meclisi’nin tavsiyesine binaen yüksek mahkeme başkan ve üyelerini tayin eder.
D-Bakanlar Kurulu, genel istihbatat dairesi genel müdürü ve aynı şekilde, tuğgeneral ve yukarısı üst düzey yüksek rütbeli Irak silahlı kuvvetler subaylarını atar. Bu atamalar, Milli Meclisin hazır olan üyelerinin basit çoğunluğunun onayına tabidir.
Madde 40- A-Başbakan ve Bakanlar Kurulu, Milli Meclis önünde sorumludur. Milli Meclis, gerek başbakan ve gerekse tek veya toplu olarak bakanlar hakkında güvensizlik oyu verme hakkına sahiptir. Başbakan hakkında güvensizlik oyu ortaya çıkmışsa, hükümet fesholur ve bu durumda aşağıdaki 40/B maddesi uygulanır.
B-Bakanlar Kurulunun tümü hakkında güvensizlik oyunun ortaya çıkması halinde, başbakan veya bakanlar, yukarıda 38. maddeye göre, yeni bir Bakanlar Kurulu teşkil oluncaya kadar, 30 günü geçmeyen bir süre boyunca görevlerinde kalmaya devam ederler.
Madde 41- Başbakan, hükümet yönetiminin gündelik sorumluluklarıyla meşgul olur. Başbakan, Milli Meclisin mutlak çoğunluğunun muvafakatıyla bakanları görevden alabilir. Başkanlık Meclisi, kanuni uygulamaları gözettikten sonra Kamu Dürüstlük Kurulu’nin tavsiyesiyle, başbakan da dahil olmak üzere, Bakanlar Kurulu üyesini görevden alabilir.
Madde 42- Bakanlar Kurulu, çalışmalarını yerine getirmek üzere bir içtüzük çıkarır. Kanunları uygulamak üzere, tüzükler ve gerekli talimatlar yayınlar. Aynı zamanda, Milli Meclise kanun tasarıları teklif edebilir. Her bakanlık, ihtisas alanına göre; bakanlık vekilleri, elçiler ve diğer özel dereceli görevlileri aday gösterir. Bu adaylıklara, Bakanlar Kurulu tarafından muvafakat verildikten sonra, onaylanmak üzere Başkanlık Meclisine sunulur. Bakanlar Kurulu kararları, hazır olan üyelerinin basit çoğunluğuyla alınır.
ALTINCI BÖLÜM
Federal Yargı Kuvveti
Madde 43- A-Yargı bağımsızdır. Herhangi bir şekilde, yürütme kuvveti ve onun içerisinde olan adalet bakanlığı tarafından yönetilemez. Yargı, yasama ve yürütme kuvvetlerinin müdahalesi olmaksızın, sanığın, kanuna uygun olarak suçsuzluğunu veya suçluluğunu kararlaştırmada tam olarak yetkilidir.
B-Yargı çalışanları, bu kanuna göre görevlerine son verilenler dışında, 1 Temmuz 2004’te görevlerinde kalmaya devam ederler.
C-Milli Meclis, yargı için, bağımsız ve yeterli miktarda bütçe koyar.
D-Federal mahkemeler, federal kanunların uygulanmasından kaynaklanan meselelerde karar verir. Bu mahkemelerin kurulması federal hükümetin münhasır yetkileri arasındadır. Bölgelerde bu mahkemelerin kurulması, bölgelerdeki yargı meclisleri başkanlarıyla yapılacak istişare suretiyle olacaktır. Bu mahkeme hakimlerinin atanmasında ve yer değiştirmesinde öncelik, bölgede ikamet eden hakimlere ait olacaktır.
Madde 44- A-Irak’ta mahkeme kurulması, Federal Yüksek Mahkeme adı verilen bir kanunla gerçekleşir.
B-Federal Yüksek Mahkemenin yetkileri şunlardır:
1-Geçici Irak hükümeti ile bölge hükümetleri, vilayet idareleri, belediyeler ve mahalli idareler arasındaki davalarda ilk ve tek yetkili mahkeme olmak.
2-Bir davacının iddiasına veya diğer bir mahkemenin göndermesine binaen; federal hükümet, bölgesel hükümetler, vilayet idareleri, belediyeler veya mahalli idareler tarafından çıkarılan kanun, tüzük veya talimatların bu kanunla uyumlu olmamasından kaynaklanan davalarda, ilk ve tek yetkili mahkeme olmak.
3-Federal Yüksek Mahkemenin takdîrî istinâf yetkisi federal kanunla belirlenir.
C-Federal Yüksek Mahkeme, bir kanunun, tüzüğün, talimatın veya hakkında itiraz olan bir uygulamanın bu kanunla uyumlu olmadığına karar verirse, o hükümsüz sayılır.
D-Yüksek Mahkeme, davaların açılması için gerekli uygulamaları gerçekleştirmek ve avukatların mahkemede savunmalarını yapmalarını sağlamak üzere tüzük çıkarır ve yayınlar. Federal Yüksek Mahkeme, 44. maddenin B/1 fıkrasında düzenlenen ve üçte iki çoğunluk gerektiren kararları dışında, kararlarını basit çoğunlukla alır. Kararları bağlayıcıdır. Kararlarının uygulanmasında mutlak otorite sahibidir. Bu kapsamda, mahkemenin önemsenmesine yönelik ve bu tür uygulamaları gerekli kılan karar yayınlama yetkisine sahiptir.
E-Federal Yüksek Mahkeme, dokuz üyeden oluşur. Yüksek Yargı Meclisi, önce, bölge yargı meclisleriyle istişare ederek Federal Yüksek Mahkeme üyeliklerini doldurmak amacıyla, 18’den az olmamak üzere 27 kişiye kadar aday gösterir. Aynı usulle bundan sonra; vefat, istifa ve görevden alma sebebiyle boşalan her mevki için üç aday gösterir. Başkanlık Meclisi, bu mahkemenin üyelerini atar ve içlerinden birini başkan olarak belirler. Bir atamanın reddi durumunda, yüksek yargı meclisi üç kişiden oluşan yeni bir aday grubu belirler.
Madde 45- Yüksek Yargı Meclisi kurulur ve hakimler meclisi işlevini üstlenir. Yüksek Yargı Meclisi, federal yargıyı denetler ve meclis bütçesini yönetir. Bu meclis; Federal Yüksek Mahkeme Başkanı, Federal Temyiz Mahkemesi Başkanı ve Başkanvekilleri, Federal İstinâf Mahkemeleri başkanları ve her bölgenin temyiz mahkemesi başkanı ve iki başkanvekilinden oluşur. Federal Yüksek Mahkeme Başkanı, Yüksek Yargı Meclisine başkanlık eder. Onun bulunmaması durumunda, meclise, Federal Temyiz Mahkemesi Başkanı başkanlık eder.
Madde 46- A-Federal yargı teşkilatı, Kürdistan bölgesi dışında; ilk derece mahkemeleri, merkezi ceza mahkemesi, istinâf mahkemeleri ve bu kanunun 44. maddesinde düzenlenen istisna dışında son derece mahkemesi olan temyiz mahkemesini kapsamına alır. Kanunla, diğerlerine ilave olarak federal mahkemeler kurulabilir. Bu mahkemelerin hakimleri Yüksek Yargı Meclisi tarafından tayin olunur. Bu kanun, kanunun belirlediği hakimlerin atanmasıyla ilgili gerekli şartları korur.
B-Kürdistan bölgesi mahkemeleri de dahil olmak üzere, bölgesel ve yerel mahkemelerin kararları kesindir. Ancak bu kararlar, bu kanun veya herhangi bir federal kanun ile çeliştiğinde federal yargının denetimine tâbidir.Bu denetimin uygulanma şekli kanunla belirlenir.
Madde 47- Onur kırıcı veya fesat niteliğindeki bir suçtan mahkum olmadıkça ya da daimi bir acizlik haline tutulmadıkça, hakim veya yüksek yargi meclisi üyesi azlolunamaz. Azil, yüksek yargı meclisinin önerisi, bakanlar kurulunun kararı ve başkanlık meclisinin onayı ile gerçekleşir. Azil, bu onayın yayınlanması ile uygulanır. Yukarıda zikredilen ithamlara maruz kalan hakim, itham konusu dava kesinleşinceye kadar yargıdaki görevinden alınır. Hakimin hizmeti süresince, herhangi bir şekilde maaşının azaltılması veya ödenmesinin durudurulması mümkün değildir.
YEDİNCİ BÖLÜM
İhtisas Mahkemesi ve Milli Kurullar
Madde 48- A-10/12/2003’te yayınlanan Irak İhtisas Mahkemesi Kurulması Kanunu onaylanmıştır. Kanun, bu kanunda geçen düzenlemeleri gözönüne almaksızın, münhasıran yetkilerini ve uygulanma şeklini belirler.
B-Ceza İhtisas Mahkemesi Kurulması Kanunu’nun düzenlediği şeklin dışında, herhangi bir mahkeme, Irak ihtisas mahkemesinin yetkisine giren davaları ele alamaz.
C-Ceza İhtisas Mahkemesi hakimleri, kuruluş kanununda düzenlenen hükümlere göre atanırlar.
Madde 49- A-Milli Kamu Dürüstlük Kurulu, Gayrımenkul Uyuşmazlıklarını Çözme Yüksek Kurulu, Baas’ı Yoketme Milli Yüksek Kurulu gibi milli kurulların kurulması onaylanmıştır. Aynı şekilde, bu kanunun yürürlüğünden sonra sorunlarla ilgili kurulların kurulması onaylanmıştır. 51. madde hükmü gözönünde bulundurularak, bu milli kurulların üyeleri, bu kanunun yürürlüğünden sonra faaliyetlerine devam ederler.
B-Milli kurulların üyelerinin atanması kanunla gerçekleşir.
Madde 50- Geçici Irak hükümeti, bu kanunda açıklanan haklarla ilgili taahhütlerini yerine getirmek ve insan haklarıyla ilgili şikayetleri ele almak amacıyla, İnsan Hakları Milli Kurulu kurar. Bu kurul, Birleşmiş Milletler’in Paris İlkeleri ve milli kurumların sorumlulukları gözönüne alınarak kurulur. Kurul bünyesinde, şikayetlerin yapılabileceği bir büro bulunur. Bu büro, devlet otoriteleri tarafından hukuka aykırı olarak ve haksızca gerçekleştirilen herhangi bir tasarruf iddiası karşısında, bizzat araştırma girişimi yetkisine sahip olduğu gibi, kendisine de bu konuda şikayetler iletilebilecektir.
Madde 51- İhtisas mahkemesi veya federal hükümetçe kurulan bir kurul üyesi, hükümet teşkilatı içinde veya dışında herhangi bir sıfatla görevlendirilemez. Bu yasak, bir sınırlama olmaksızın, geçici Irak hükümetinin; yasama, yürütme ve yargı organlarında geçerlidir. Ancak, ihtisas mahkemesi üyeleri, adı geçen mahkemedeki görevleri süresince diğer dairelerdeki görevlerini erteleyebilirler.
Madde 52- Irak’ta federal sistemin tasarımı, geçmiş yönetim döneminde zulüm ve baskının sürmesine imkan veren federal hükümet elinde otorite toplanmasını engelleyici şekilde gerçekleştirilir. Bu sistem; tüm bölge ve vilayetlerde, mahalli yetkililerin mahalli otoritenin kullanımına katılımını cesaretlendirici; vatandaşın yönetim işlerine etkili katılımını, haklarını garanti etmeyi ve tahakkümden kurtulmasını sağlayıcı, birleşik Irak oluşturmayı amaçlar nitelikte olacaktır.
Madde 53- A-19 Mart 2003’te, Dahok, Erbil, Süleymaniye, Kerkük, Diyala ve Ninava vilayetlerinde yer alan toprakları yöneten hükümet, Kürdistan Bölgesi Hükümeti olarak resmi hükümet sıfatıyla tanınmıştır. Bu kanunda geçen, Kürdistan bölgesi hükümeti terimi ile; Kürdistan Milli Meclisi, Kürdistan Bakanlar Kurulu ve Kürdistan Bölgesi Bölgesel Yargı Otoritesi kastedilir.
B-Geçiş dönemi boyunca, 18 vilayet sınırı değişmeksizin kalır.
C-Kürdistan bölgesi dışında, sayısı üçü geçmeyen vilayetler, Bağdat ve Kerkük hariç, aralarında bölgeler oluşturma hakkına sahiptirler. Geçici Irak hükümeti, bu bölgelerin oluşturulması için, gerekli teklif biçimini, ele alınmak ve kararlaştırılmak üzere seçilmiş milli meclise sunar. Milli Meclisin yeni bir bölge teşkiline ilişkin yasama işlemine muvafakatine ilaveten, ilgili vilayetler halklarının referandum aracılığıyla onayları gerekir.
D-Bu kanun, Türkmenlerin, Keldanilerin ve Asurilerin ve diğer tüm vatandaşların; idari, kültürel ve siyasal haklarını garanti eder.
Madde 54- A-Bu kanunda düzenlendiği şekilde münhasıran federal hükümetin yetkisi dahilinde olan konular dışında, Kürdistan bölgesi hükümeti, geçiş dönemi boyunca halihazırdaki işlevlerini yerine getirmeye devam eder. Bu hizmetler, halihazırdaki uygulama şekline ve bu kanunun 25/E maddesindeki düzenlemeye uygun olarak federal hükümet tarafından finanse edilir. Kürdistan bölgesi hükümeti, iç güvenlik ve polis kuvvetleri üzerinde bölgesel kontrole sahiptir. Kürdistan bölgesi içinde, vergi ve resim koyma hakkı vardır.
B-Kürdistan Milli Meclisi, Kürdistan bölgesinde, federal kanunların uygulanmasını değiştirme yetkisine sahiptir. Ancak bu yetki, federal hükümetin münhasır yetkileri kapsamında olan ve bu kanunun 25 ve 43/D maddelerinde düzenlenen konularda geçerli değildir.
Madde 55- A-Her vilayet, vilayet meclisi kurma, valiyi belirleme ve aynı şekilde belediye ve mahalli meclisler oluşturma hakkına sahiptir. Kanuna uygun olarak yetkili bir mahkeme tarafından suçlu bulunmadıkça; bölge hükümeti üyesi, vali, vilayet, belediye ve mahalli meclis üyeleri, federal hükümet veya onun yetkililerinden biri tarafından görevden alınamaz. Aynı şekilde, bölge hükümeti; valiyi, vilayet, belediye ve mahalli meclis üyelerini azledemez. 25 ve 43/D maddeleri kapsamındaki konularla ilgili tanınan yetkiler hariç; vali veya vilayet, belediye veya mahalli meclis üyeleri federal hükümetin denetimine tâbi değildir.
B-1 Temmuz 2004 öncesinde görevli olan valiler ve vilayet meclisi üyeleri; kanun gereğince gerçekleşecek tam, doğrudan ve özgür seçimlerin yapılacağı zaman yayınlanması beklenen mahalli yönetim kanunu hükümleri gereğince; görevinden istifa etmedikçe, bu tarihten önce onur düşürücü veya fesat niteliğindeki bir suçtan suçlanmadıkça ya da daimi bir acizlik haline tutulmadıkça veya yukarıda zikredilen kanun uyarınca görevinden alınmadıkça makamlarında kalmaya devam ederler. Vali, belediye başkanı veya meclis üyelerinden biri azledildiğinde, ilgili meclis, üyeliği doldurmak amacıyla, vilayette ikamet eden herhangi bir şahsın başvurusunu kabul eder. Adaylık şartları, 31. maddedeki milli meclis üyeliği için gerekli şartların aynısıdır. Yeni adayın boş koltuğu doldurmak için, meclisteki oyların çoğunluğunu elde etmesi gerekir.
Madde 56- A-Vilayet meclisleri; yıllık bakanlık planlarının ve vilayette yerine getirilecek faaliyetlerle ilgili bütçenin gözden geçirilmesi de dahil olmak üzere, vilayet dahilinde federal bakanlık çalışmalarının düzenlenmesinde federal hükümete yardımcı olur. Vilayet meclislerinin giderleri, devletin genel bütçesinden karşılanır. Meclisler, bağımsız olarak vergi ve resim koyma yoluyla gelirlerini artırmak, vilayetin yönetim çalışmalarını düzenlemek, vilayet ölçeğinde tek başına veya uluslararası kuruluşlar ve resmi olmayan kuruluşlarla ortaklık yoluyla projeler ortaya koymak ve onları uygulamak ve federal kanunlarla uyumlu olarak diğer etkinlikleri gerçekleştirmek yetkisine sahiptir.
B-Kaza, nahiye ve onların dışındaki ilgili meclisler; bulundukları yerlerde federal bakanlık projelerinin gözden geçirilmesi, mahalli ihtiyaç ve menfaatlerin doğru bir şekilde yerine getirilmesinin temini, genel bütçe uygulamaları içinde mahalli bütçe ihtiyaçlarını belirleme, mahalli gelirleri toplama, vergi ve resim tahsil etme ve onları koruma, mahalli yönetim çalışmalarını düzenleme, tek başına veya uluslararası kuruluşlarla ve resmi olmayan kuruluşlarla ortaklık yoluyla mahalli projeler ortaya koyma ve kanunla uyumlu olarak diğer faaliyetleri gerçekleştirme suretiyle; federal hükümet sorumluluklarının yerine getirilmesine ve kamu hizmetlerinin sunulmasına yardımcı olurlar.
C-Federal hükümet, pratik olduğunda, vilayetlere, bölgelere ve mahalli idarelere sistemli bir şekilde ilave yetkiler vermek için tedbirler alır. Kürdistan bölgesi hükümeti de dahil olmak üzere, bölgesel birlikler ve vilayet idarelerinin tanzimi, ademimerkeziyet prensibi ve belediye ve mahalli idarelere yetki verilmesi temeline dayanır.
Madde 57- A-Münhasıran geçici Irak hükümetine ait olmayan tüm yetkiler, uygun hükümet kurumlarının oluşturulmasından sonra ve mümkün olduğunca en kısa zamanda, bölge hükümetleri ve vilayetler tarafından kullanılabilir.
B-Tüm Irak’ta vilayet meclisleri seçimleri ve Kürdistan Milli Meclisi seçimleri aynı zamanda gerçekleştirilir ve bu tarih 31 Ocak 2005’i geçemez.
Madde 58- A-Geçici Irak hükümeti ve özellikle Gayrımenkul Uyuşmazlıklarını Çözme Yüksek Kurulu ve diğer ilgili kurullar, geçmiş yönetim uygulamalarının sebebiyet verdiği; fertleri yerleşim yerlerinden göçettirme ve sürgüne yollama, bölge içinden ve dışından zorunlu göçettirme, yabancı kişilerin bölgeye yerleştirilmesi, bölge sakinlerinin işten yoksun bırakılması ve kavmiyet yapısını düzeltme suretiyle, Kerkük dahil olmak üzere belirli bölgelerin nüfus yapısını değiştirmek şeklinde ifadesini bulan zulmü ortadan kaldırmak için süratli bir şekilde tedbir alırlar. Bu zulmün üstesinden gelmek için geçici Irak hükümeti aşağıdaki adımları atar:
1-İkamet edenler, zorla göçettirilenler, sürgüne gönderilenler, sığınanlar ve göçmenler hakkında, Gayrımenkul Uyuşmazlıklarını Çözme Yüksek Kurulu Kanunu ve diğer kanuni uygulamalarla uyumlu olarak, hükümet; makul bir süre içerisinde, ikamet edenlere ev ve mallarının iade edilmesini sağlamak, bu imkansız olduğunda ise, onlara adil bir tazminat ödemek zorundadır.
2-Belirli toprak ve bölgelere nakledilen fertler hakkında, hükümet, Gayrımenkul Uyuşmazlıklarını Çözme Yüksek Kurulu Kanunu’nun 10. maddesine göre hareket ederek; yerleşim yerlerine geri dönme imkanı sağlar veya devletten tazminat alma, geldikleri vilayetteki ikamet yerleri yakınında devletin kendilerine yeni bir arazi vermesi ya da bu bölgelere taşınma giderleri için tazminat isteme imkanlarından birini sunar.
3-Bölge ve topraklarındaki ikamet yerlerinden göçe zorlanmak gayesiyle, işten veya geçim araçlarından mahrum bırakılan kişilerle ilgili olarak, devlet, bu arazi ve bölgelerde, onlar için yeni iş fırsatları sağlanmasını destekler.
4-Hükümet, kavmiyet yapısını düzeltme ile ilgili tüm kararları ilga eder. Zarar gören şahıslara, zorlama ve baskı olmaksızın, milli kimliklerini ve ırkî mensubiyetlerini kararlaştırma hakkını tanır.
B-Geçmiş yönetim, ayrıca, siyasi hedeflerini gerçekleştirmek için idari sınırlarla ve başkaca oynamalar yapmıştır. Başkanlık Meclisi ve Irak geçici hükümeti, adil olmayan bu değişikliklerin çözüme kavuşturulabilmesi için, Milli Meclise öneriler sunar. Başkanlık Meclisi, öneri grubu üzerinde ittifakla anlaşamazsa, konuyu araştırmak ve öneriler sunmak amacıyla ittifakla tarafsız bir hakem atar. Başkanlık Meclisi, hakem üzerinde anlaşamazsa, Başkanlık Meclisi; Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’nden hakem tayinini gerçekleştirmek üzere uluslararası önemli bir şahsiyeti atamasını ister.
C-Kerkük de dahil olmak üzere, tartışmalı toprakların nihâi çözüme kavuşturulması; yukarıdaki önlemler tamamlanıncaya, adil ve şeffaf nüfus sayımı yapılıncaya ve daimi anayasa onaylanıncaya kadar geciktirilebilir. Bu çözüm, bu topraklarda yaşayanların iradesi gözönüne alınarak, adalet ilkesiyle uyumlu bir şekilde gerçekleştirilir.
DOKUZUNCU BÖLÜM
Geçiş Dönemi Sonrası
Madde 59- A-Daimi anayasa, Irak silahlı kuvvetlerinin, Irak halkına karşı terör ve zulüm amacıyla tekrar kullanılmayacağını temin eden garantiler içerir.
B-Irak’ın egemen bir devlet olma konumuyla uyumlu olarak, geçiş dönemi boyunca; güvenliğin ve barışın korunması ve teröre karşı mücadeleye katılma isteği sonucu; Güvenlik Konseyi’nin 2003 yılındaki 1511 sayılı ve sonraki diğer kararlarına uygun olarak ve de daimi bir anayasanın onaylanmasına ve bu anayasaya göre yeni hükümetin seçilmesine kadar, Irak silahlı kuvvetleri, Irak’ta birleşik bir komuta altında, çokuluslu düzenli kuvvetlerin başlıca katılımcısı olacaktır.
C-Otoritenin teslim alınmasından sonra, Irak’ın egemen bir devlet olma konumuyla uyumlu olarak, seçilen Irak geçiş hükümeti; Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 2003 yılındaki 1511 sayılı kararındaki şartlara ve daha sonra yayınladığı kararlarına uygun olarak, Irak’ta birleşik bir komuta altında, çokuluslu düzenli kuvvetlerin faaliyetleriyle ilgili uluslararası bağlayıcı ittifaklar akdetme yetkisine sahiptir. Bu kanundaki hiçbir şey, çokuluslu düzenli kuvvetlerin faaliyetleriyle ilgili, bu ittifaklardan veya Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 2003 yılındaki 1511 sayılı ve sonraki diğer kararlarından kaynaklanan hak ve yükümlülükleri, bu ittifaklar yürürlüğe girinceye kadar etkilemeyecektir.
Madde 60- Milli Meclis, Irak daimi anayasa taslağını kaleme alır. Milli Meclis anayasa taslağını kaleme alma sorumluluğunu yerine getirirken; bütün Irak bölgesinde periyodik ve aleni genel toplantılar yapma, iletişim araçlarından yararlanma ve Irak vatandaşlarından teklifler alma yollarıyla anayasa hakkındaki tartışmaları özendirme usulüne başvurur.
Madde 61- A-Milli Meclis, daimi anayasa taslağını en geç 15 Ağustos 2005’e kadar yazar.
B-Daimi anayasa taslağı, genel bir halkoylamasıyla Irak halkının onayına sunulur. Daimi anayasa taslağı, halk oylaması öncesi devrede, kamuoyu önünde tartışılması amacıyla geniş ölçüde basılır ve dağıtılır.
C-Irak’taki seçmenlerin çoğunluğunca onay verilmesi ve üç veya daha fazla vilayette seçmenlerin üçte ikisi tarafından reddedilmemesi durumunda, anayasa taslağı onaylanmış ve halkoylaması başarılı olmuş sayılır.
D-Halkoylamasıyla daimi anayasa kabul edildiğinde, en geç 15 Aralık 2005’te daimi hükümet seçimleri yapılır ve en geç 31 Aralık 2005’te yeni hükümet görevi üstlenir.
E-Halkoylamasıyla daimi anayasa taslağı reddedildiğinde, Milli Meclis fesholunur ve en geç 15 Aralık 2005’te yeni Milli Meclis seçimleri yapılır. Yeni Milli Meclis ve yeni Irak geçiş hükümeti, o zaman, en geç 31 Aralık 2005’e kadar görevi üstlenirler ve görevlerini bu kanuna uygun olarak sürdürürler. Ancak, daimi bir anayasanın konulması için yeni taslak oluşturmada son süre, 1 yılı aşmayacak şekilde değiştirilebilir. Yeni Milli Meclis, diğer bir daimi anayasa taslağı yazmak için görevlendirilir.
F-Zaruret halinde, Milli Meclis Başkanı, üyelerinin çoğunluğunun uygun görmesiyle, Başkanlık Meclisine, en geç 1 Ağustos 2005’e kadar, anayasa taslağı yazımının tamamlanması için ilave süreye ihtiyaç duyulduğunu bildirebilir. Başkanlık Meclisi, o zaman, anayasa taslağının yazım süresini 6 aylık bir süre için uzatabilir. Bu süre tekrar uzatılamaz.
G-Milli Meclis, 15Ağustos 2005’te daimi anayasa taslağı yazımını tamamlayamaz ve 61/F. maddede zikredilen süre uzatımını talep etmezse, 61/E maddesi uygulanır.
Madde 62- Bu kanun, daimi anayasa yayınlanıncaya ve o anayasa gereğince yeni Irak hükümeti kuruluncaya kadar yürürlükte kalır.